Seksuele bijwerkingen van geneesmiddelen bij de man Verminderd Erectie- Verlangen stoornis Ejaculatie Antihypertensiva ACE-remmers en selectieve bètablokkers hebben relatief minder seksuele bijwerkingen Antidepressiva mirtazapine, bupropion en moclobemide hebben relatief minder seksuele bijwerkingen Anti-epileptica Antipsychotica
haloperidol, perfenazine Clozapine, risperidon, olanzapine
de atypische antipsychotica hebben relatief minder seksuele bijwerkingen Benzodiazepines Cholesterolverlagers Digoxine Hormonen Maagzuurremmers Prostaatmiddelen Anti-retrovirale middelen Verminderd Erectie- verlangen stoornis ejaculatie
Toelichting Alle geneesmiddelen hebben bijwerkingen en sommige ook op het seksueel functioneren of beleven. Het is soms moeilijk vast te stellen wat nu de echte oorzaak is: de ziekte waarvoor de medicatie wordt gebruikt, het geneesmiddel zelf of de patiënt die op zijn/haar eigen manier op de ziekte en het geneesmiddel reageert. De invloed van het geneesmiddel is het meest waarschijnlijk : • als de bijwerking vrij snel na start van de therapie is opgetreden én
• als de seksuele stoornis vóór de therapie niet aanwezig was ; • als het probleem stopt na staken van het geneesmiddel én • als het probleem weer begint na starten van het geneesmiddel Er is veel minder onderzoek gedaan naar seksuele bijwerkingen van geneesmiddelen bij vrouwen. Theoretisch zouden de meeste bijwerkingen evenzeer van toepassing kunnen zijn bij vrouwen in de verschillende fases van haar responscyclus. Bronnen College voor Zorgverzekeringen. Farmacotherapeutisch Kompas. [http://www.fk.cvz.nl, opgehaald 21 maart 2009] Knegtering H , Bruggeman R, Castelein S, Wiersma D. Antipsychotica en seksueel functioneren bij mensen met psychosen. T ijdschrift voor psychiatrie 2007;49: 733-742 Ko DT, Hebert PR, Coffey CS, Sedrakyan A, Curtis JP, Krumholz HM. Beta-blocker therapy and symptoms of depression, fatigue, and sexual dysfunction. JAMA 2002;288:351-7. Lareb. Nederlands Bijwerkingen Centrum. [http://www.lareb.nl, opgehaald 21 maart 2009] Meinhardt W, Ottervanger JP, Lycklama à Nijeholt AAB, Zwartendijk J. Erectiestoornissen en priapisme door geneesmiddelen. Ned Tijdschr Geneeskd 1995;139:1871-3. Schrooten W et al. Sexual dysfunction associated with protease inhibitor containing highly active antiretroviral treatment. AIDS. 2001;15:1019-23. Segraves RT, Balon R. Sexual pharmacology: fast facts. New York: Norton&Company, 2003 Shiri R, Koskimaki J, Hakkinen J, Auvinen A, Tammela TL, Hakama M. Cardiovascular drug use and the incidence of erectile dysfunction. Int J Impot Res 2007;19:208-12. Stimmel GL, Gutierrez MA. Pharmacologic Treatment Strategies for Sexual Dysfunction in Patients with Epilepsy and Depression. CNS Spectr. 2006;11:31-37 Waldinger MD. Seksuele bijwerkingen van antidepressiva. Ned Tijdschr Geneeskd 1999;143:1853-7 maart 2009 Peter Leusink
Apoio matricial e equipe de referência: uma metodologia para gestão do trabalho interdisciplinar em saúdeMatrix support and reference team: a methodology for the interdisciplinary in health work management Gastão Wagner de Sousa Campos 1Ana Carla Domitti 1 The authors discuss a theoretical and concep- Os conceitos de apoio matricial e equipe de re- tual management methodology based on re
Agroforestry Notes USDA Forest Service • USDA Natural Resources Conservation Service American Ginseng Production in Woodlots Introduction For the past 3,000 years or more the roots of a perennial plant called ginseng havebeen an important component of traditional Chinese medicine. The roots of wildAmerican ginseng have been harvested, dried, and exported from the United Statesand