24_26_depressie_2

FM 7/2005
Gelukkig zijn, succes hebben, presteren – dat zijn de eisen van deze tijd. Bij tegenslag of depressie grijpen we naar Prozac om snel weer verder te kunnen. Maar volgens psychoanalyticus en filosoof Antoine Mooij ontkennen we hiermee wat wezenlijk is voor de mens: leren omgaan met melancholie en tekort.
ting te denken dat alle psychische verschijnselen te reduceren zijn tot het fysieke brein. Dit leidt onder andere tot de gedachte dat een Wakker worden en geen zin hebben om op te staan. De eerste psychische klacht meteen verdwijnt als een afwijking in de hersenen gedachten zijn: wat heeft het allemaal voor zin? Ik heb toch nergens verholpen is. Ook patiënten zelf zijn geneigd over hun ziekte na te plezier in. Alles is één grote leegte. Wat is er toch mis? Hierin moeten denken in termen van genen, hormonen, adrenaline en stofjes.’ veel mensen zich herkennen, want in Nederland zijn er 850 duizend ‘De tendens in onze cultuur is dat we het psychische steeds meer uit- mensen die antidepressiva gebruiken. In 2020 wordt depressie vol- sluiten. Maar het psychische is niet herleidbaar tot louter neurologi- gens de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) zelfs volksziekte sche processen. Je merkt bijvoorbeeld in ons taalgebruik dat we het nummer 1. De oplossing voor een depressie wordt in het Westen psychische gelijkstellen met onze hersenen. Zo stond er in de Volks- vaak gezocht in het gebruik van medicatie – zó vaak, dat er in Enge- krant “Bij het onderscheiden van vriend en vijand gaan onze herse- land sporen van Prozac zijn gevonden in het drinkwater.
nen weinig subtiel te werk”, maar onze hersenen maken geen onder- Wat zeggen de manier waarop we op depressies reageren en het toe- scheid tussen vriend en vijand, dat doen wij – als subject, zoals dat nemende aantal depressies over onszelf, ons mensbeeld en onze cul- heet in de filosofie. Je kunt niet zeggen dat de hersenen iets zien of tuur? Volgens Antoine Mooij, filosoof, psychoanalyticus en hoogleraar doen, jij doet iets met je hersenen. Het subject en het psychische forensische psychiatrie te Utrecht, is ons incasseringsvermogen voor de negatieve kant van het leven verminderd. De eenzijdige benade- ring van depressies ziet hij als een symptoom van onze cultuur. Omdat Maar wat is daar op tegen? Hoe wij ons voelen, wordt hoe dan ook voor we gewend zijn geraakt alles te kunnen aanpassen aan onze wensen, een groot gedeelte bepaald door dat fysieke brein. Als medicatie effec- moet een depressie met een pil verholpen kunnen worden. Maar wan- tief is tegen depressie, zou het dom zijn al te terughoudend te zijn met neer we dat doen, missen we volgens hem een dimensie die bij het leven hoort. ‘Uit de moderne manier van omgaan met depressies blijkt ‘Ik ben volstrekt niet tegen antidepressiva. Bij ernstige en minder ern- eigenlijk een onvermogen tot melancholie.’ stige depressieve stoornissen moeten die zeker worden gebruikt.
Maar ik denk dat de massale depressiviteit zoals die is beschreven Hoe komt het dat we zo snel geneigd zijn om antidepressiva te nemen? door de WHO van een andere aard is. De oorzaak daarvan ligt onder Ligt daar een bepaald mensbeeld aan ten grondslag? meer in het feit dat we onze psyche gelijkstellen met neurologische ‘Tegenwoordig overheerst een sterk naturalistisch mensbeeld. Alle processen. Daardoor gaan we ervan uit dat als we ons minder voelen, eigenschappen worden verklaard vanuit het lichamelijke. Deze dit meteen te verhelpen is met medicatie. Onmiddellijk oplossen – dat zienswijze heerst ook in de psychiatrie: het is een gangbare opvat- is het credo van deze tijd. De vooruitgang op biologisch en technisch FM 7/2005
gebied geeft de illusie dat het leven maakbaar is. Ik wijs maakbaarheid niet af, maar als er te veel nadruk op wordt gelegd, zijn we geneigd de ‘Het menselijke leven wordt getekend door een tekort. Onze verlan- tragische kant van het leven te vergeten. Maar zo gemakkelijk laat die gens en de werkelijke stand van zaken vallen nooit compleet samen.
tragiek zich niet kooien; verdriet, tegenslag – al die zaken die een Het tekort is ook de drijfveer in ons leven. Wanneer je ’s ochtend wak- gevoel van diepe verdeeldheid kunnen veroorzaken, horen hoe dan ker wordt is er al een tekort. Je hebt bijvoorbeeld honger of er is iets ook bij het leven. Het probleem is dat we met verdeeldheid niets kun- wat je moet doen, en vervolgens ga je daar iets aan doen. Wanneer nen aanvangen. We streven naar transparantie, duidelijkheid en een- je het tekort niet voelt, dan is er geen reden om in actie te komen.
heid. Daardoor is ons incasseringsvermogen voor wat in de psycho- Het tekort is wat de mens tot mens maakt: het verlangen en het analyse het tekort wordt genoemd, minder geworden.’ negatieve maken altijd deel uit van het bestaan. Mens-zijn is verlan- FM 7/2005
gen. Het zou desastreus zijn wanneer dat verlangen onmiddellijk woordelijkheid voor hun eigen doen en laten ergens anders te leg- vervuld zou worden, want daarmee verdwijnt iedere drijfveer om gen. Vroeger was het vaak blaming the mother, nu is het lichaam de iets te ondernemen. Dat zie je bijvoorbeeld bij drugsverslaafden. Zij schuldige, blaming the body. Het geestelijke wordt steeds meer zijn voortdurend gericht op de onmiddellijke bevrediging van hun gemarginaliseerd. Daarmee is er ook geen plaats meer voor verant- behoeftes. Een normaal leven is dan niet meer mogelijk.’ ‘Voor veel filosofen is het tekort een uitgangspunt. Het “niet” of het negatieve is constitutief voor het leven, volgens Sartre, Heidegger en Lacan. Er is altijd een “nog niet”of een “niet meer”; pas wanneer je dat accepteert, kun je daar mee omgaan. Lacan noemt het “la douleur d’exister”, de smart van het leven.’ En hoe speelt dit tekort een rol bij de depressie? Stel dat iemand werk- loos is geworden en zichzelf er niet meer toe kan zetten om weer te gaan solliciteren. Hij zit eindeloos thuis, en wordt depressief. Wat zou hij moe- ‘Hij zou kunnen accepteren dat het leven tegenslagen kent. Dat bedoel ik niet defaitistisch.Hij moet zijn verlies leren incasseren. Dat ‘Toch hebben we de taak de condition humaine op ons te nemen. Dat is moeilijk, heel moeilijk soms. Als hem dat niet lukt, dan moet hij dat betekent dat we la douleur d`exister moeten accepteren. Dit is overi- leren, in therapie gaan. Mensen horen in hun opvoeding te leren gens geen verantwoordelijkheid die je kunt afdwingen, zoals wetten incasseren, maar de huidige cultuur belemmert soms de ontwikke- maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen afdwingen. Het is ling van dat vermogen. Er is in onze cultuur weinig ruimte voor de wél mogelijk mensen hiermee te confronteren. Serieuze filosofen dimensie van het negatieve. We moeten gelukkig zijn; succes en doen dat. Zij vragen: “Leef je wel goed?” Door gehoor te geven aan prestatie zijn belangrijke waarden. Verlies wordt minder geaccep- deze vraag, neem je verantwoordelijkheid. Door je af te vragen: wat teerd, en dat maakt mensen kwetsbaarder voor tegenslagen. Door wil ik met mijn leven? Leef ik wel goed zoals ik nu leef? Mis ik iets?’ hierover na te denken, je af te vragen of het leven inderdaad alleen draait om succes en prestatie, kun je leren accepteren dat er in het Maar mensen met een depressie vragen zich juist voortdurend af: is dit het nou? Ik mis iets, maar ik weet niet wat het is.
‘Maar zij vatten die vraag te instrumenteel op. De vraag is er dan op gericht zo snel mogelijk het gemis op te heffen – waarna ze gelukkig kunnen zijn. Mensen met een depressie zien niet in, of te weinig, dat
de vraag zélf wezenlijk is voor het mens-zijn. Het verlangen dat de vraag doet opkomen, is nooit geheel vervulbaar. Het is geen behoef- te die je kunt bevredigen. Hooguit zal het verlangen zich verdiepen – en daardoor leer je beter omgaan met smart en tegenspoed. Het gaat echter nooit helemaal weg. Lacan noemde het een groot gevaar om te denken dat je gelukkig moet worden. Het leven is geluk én ongeluk. Maar kom daar eens om in een tijd waarin we moeten Volgens Mooij hebben we de verantwoordelijkheid ons af te vragen voldoen aan een narcistisch ideaalbeeld. Voor inzicht in het tekort hoe het komt dat we depressief worden. ‘We kijken te weinig naar van het bestaan, in de onvervulbaarheid van verlangens, is steeds hoe het komt dat we ontstemd zijn. Je zou het kunnen vergelijken met pijnbestrijding. Als je kiespijn hebt, dan kun je pijnstillers nemen, en zeggen: zo, nu is het weer voorbij, maar de oorzaak van de pijn is dan niet weggenomen; je hebt alleen de symptomen bestreden. Depressies worden te vaak alleen op symptoomniveau bekeken. Een depressie zou echter ook wel eens een signaal kunnen ‘Mensen hebben de verantwoordelijkheid voor het tekort in het bestaan. Maar ze hebben ook altijd de neiging gehad om de verant-

Source: http://zinspeler.be/wp-content/uploads/2012/02/24_26_Depressie_11.pdf